Bilişssel Çarpıtmalar

1) Hep ya da Hiç Düşüncesi

Kişi bir olayı tamamen iyi ya da tamamen kötü olarak yorumlar.Küçük bir hatada kendini direk aptal olarak görürken iyi bir şey yaptığında çok zeki olduğuna inanır.Her şey ya siyahtır ya beyazdır,gri yoktur.Bu kişinin algıları gerçekle örtüşmez çünkü tek ve mutlak bir sınırlama içerisindedir.Bir kişi hata yaptığında ahmaktır,hata yapma payı yoktur ya da bir şeyi doğru yaptığında harikadır.Ortalama bir başarı onlar iin başarısızlıktır.

Hayatta hiç bir şey dört dörtlük değildir,oturduğumuz ev tertemiz olmayabilir,yaptığımız yemek bir şefin elinden çıkmışçasına lezzetli olmayabilir,yaptığımız bir sunum hatasız olmayabilir ancak bu kişiler için böyle bir ihtimal yoktur ya çok iyi olmalıdır ya da çok kötüdür.

 

2) Aşırı Genelleme

Kişi küçük bir durumu genele yayma eğilimindedir.Örneğin ehliyet sınavını ilk girişinde geçemeyen kişi bundan sonra asla ehliyet alıp araba kullanamayacağına inanır.Biri tarafından terk edildiğinde asla kimse yanımda kalmayacak uzun bir ilişkim olmayacak,hep yalnız kalacağım diye düşünebilir.

3) Zihinsel Filtreleme

Bu düşünce hatasını yapan kişi bir olayın bütün boyutunu ele almaz,Zihin filtresinden geçirir ve olumsuz ayrıntıyı seçip alır ve buna odaklanır.Seçici odaklanma olarak kişi olayın olumsuz tarafını seçer.Örneğin doğumgünü partisinde 20 kişi davetliyken 2 kişi bir nedenle gelmemiştir.Kişi gelen 18 kişi için mutlu olmak yerine gelmeyen 2 kişinin neden gelmediğine odaklanır ve üzüntü hisseder.

4) Olumluyu Geçersiz Kılmak

Kişi bu çarpıtmada olumluyu olumsuza çekmeye çalışır.Çok yıpratıcı bir düşünme hatasıdır,depresyondaki kişilerin çok yaptığı bir şeydir.Dışarıdan gelen iyi yorumlara rağmen kişi olumsuz yorumlar üretir.Çok güzel olduğu söylenen bir kişi çirkinin tekiyim dünyadaki milyonlarca insandan sadece biri bana güzel olduğumu söylemişse bu gerçek değildir gibi düşünür.Gerçek dışı yorumlardır,gerçek olan iyi olsa bile kafasında yarattığı yeni bir ürün onu üzmeye neden olur.

5) Zihin Okumak/Falclılık Yapmak

Zihin Okumak:Çevredeki insanlar tarafından eleştirildiğine ve aşağılandığına dair temel bir inancı vardır bu kişinin.15 kişiye sunum yapan biri sadece 1 kişinin onu dinlemediğini fark ettiğinde bile insanları sıkıyorum,sıkıcı biriyim gibi düşünür.Yoldan geçerken onu fark etmeyen bir arkadaşına karşı beni görmezden geldi,beni yok saydı gibi zihin okumaları yapabilir.Arkadaşı akşamki plana katılamayacağını söylediğinde onun yorgun olma ihtimalini ya da çok önemli bir işinin olduğunu düşünmek yerine, kişi benimle keyif almıyor,başkalarıyla daha mutlu zaman geçirecek gibi yorumlayabilir.

Falclılık Yapmak:Şekeri düşüp başı dönen bir kişinin o anda öleceğini düşünmesi ya da bayılacağını ve kimsenin onu fark edip doktora götürmeyeceğini düşünmesi gibi örneklerle açıklanan inanışlardır.Kişi ümitsiz gelecek yorumları yapar.Her gün arayan bir arkadaşının ya da annesinin o gün araamamış olmasını şu şekilde yorumlayabilir:zamanla daha da azaltacak aramalarını beni eskisi kadar sevmiyor,bana olan ilgisi azalacak benden sıkıldı çünkü,ilişkimiz kopacak gibi...

6) Büyütme ve Küçültme

Kişinin kendi yaptığı hataları aşırı derecede büyütmesi diğer insanların hatalarını küçültmesi şeklinde kendini gösterir.Felaketleştirme çarpıtmasıyla da birleşen bir yapıdır.Kişi kendine baktığında olumsuz durumları abartma eğilimi gösterirken başkalarının hatalarını minimize eder.Başkalarının başarılarını büyütürken de kendi başarılarını küçültür.

7)Duygusal Çıkarsama

Bu tuzakta kişi bir duygu hisseder mesela yetersizlik! Bu durumdan sonra şöyle bir yorum yapar,yetersiz hissediyorum öyleyse hiç bir şeye yetemeyeceğim en iyisi yerimde oturup hiç bir girişimde bulunmayayım.Duygu çıkagelir ve kişi bunu sorgulamaz,olduğu gibi alır ve inanır.Kendimi çok başarısız hissediyorum ve bu yüzden her işte başarısızım gibi bir tuzaktır.Bu da yine depresyonda çok sık görülen bir çarpıtmadır.Sorunların çözümümünün mümkün olmadığını düşünür çünkü buna inanıyordur umutsuzluk duygusu ile sarmalanmıştır.

8) -Meli,-Malı Cümleleri

Genelde kişide öfke yaratan ya da kaygı yaratan durumların arkasında gizli olan cümlelerdir.Örneğin toplantıya geç kalan patronuna karşı bizi düşünmeli vaktimizin sınırlı olduğunu fark etmeli  bencil davranmamamlı toplantı geç biterse çocuğuma geç kalacağım gibi yorumlar içerir.

Ya da kendinden sürekli bir beklentisi vardır karşılaması güç sorumluluklar alsa bile bitirmeliyim,başarmalıyım,başarılı olmalıyım gibi yargılar vardır ve kişi başaramadığında öfke duyar.Oysa ki beklenti bazen çok yorucudur ve sesi kısılmalıdır.Kişi kendini azarlama eğilimi gösterir meli ve malı kalıplarına sığmaya çalıştıkça baskı hisseder.

9) Etiketleme

Bir bakıma kişinin kendini acımasızca yargılamasıdır.Bir hata kişinin bütünüyle ölçüsünü belirler.Aylardır hazırlandığı ve çok emek verdiği tez çalışmasının bir sayfasında küçük bir imla hatası yaptığı söylendiğinde kişi tam bir aptal olduğuna inanır ve aptalın tekiyim etiketini kendine yapıştırır.Diyet iyi giderken küçük bir kaçamak yaptığında kişi kendine iradesiz etiketi yapıştırır.Etiketleme son derece üzücü ve mantıksızdır.Kişi bu çarpıtmayı yaparken otomatik pilottadır.Ben bir hiçim,beceriksizim,oğlum tam bir canavar gibi...

10)Kişiselleştirme

Kişi çevresinde olup biten olayların sorumluluğunu üstlenir.Benim yüzümden oldu,ben şöyle yapsaydım olmazdı gibi inançları olur.Kendini suçlar ve bunu hak ettiğini düşünür.Çocuğuna özenip yemek yaptıktan sonra çocuğun yemeği yemek istememesi sonucunda ben beceriksiz ve yetersiz bir anneyim,çocuğun seveceği yemeği dahi yapamıyorum gibi yargılar içerir.